Ποιοι πραγματικά είμαστε;

 

Ποιοι πραγματικά είμαστε;

 «Η γενετική μάς μιλάει για τα ταξίδια των ανθρώπινων γονιδίων»,λέει ο Μάρεκ Σβέλεμπιλ. Αλλά η ανταλλαγή γονιδίων δια­φέρει από τη γλωσσική ή πολιτισμική α­νταλλαγή. Επομένως,μπορούμε να πούμε πως έχουμε τρεις ταυτότητες: τη γενετι­κή,τη γλωσσική και την πολιτισμική».

Αναφορικά με την ανάπτυξη της γεωργίας και κτηνοτροφίας στην Ευρώπη,για παράδειγμα,η γενετική μάς λέει σήμερα ότι ο νεολιθικός άνθρωπος που έφτασε α­πό τη Μέση Ανατολή δεν εξαφάνισε τον «ιθαγενή» παλαιολιθικό άνθρωπο,αλλά δεν εξηγεί πώς η νέα τεχνολογία εξα-πλώ­θηκε στην Ευρώπη.Η άποψη του Ζβέλεμπιλ,ύστερα από μελέτη των αρχαιολογι­κών ευρη-μάτων,είναι ότι σε πολλές περιοχές της ανατολικής και βόρειας Ευρώπης υπήρχαν «σύνορα» ανάμεσα στους τροφοσυλλέκτες και τους γεωργούς,τα οποία εν­δέχεται να διατηρήθηκαν χιλιά-δες χρόνια.

Εμπορικές συναλλαγές

Έχει διαπιστωθεί πως οι δύο «κοινότητες» είχαν εμπορικές συναλλαγές.Στην α­νατολική Βαλ-κανική οι τροφοσυλλέκτες αντήλλασσαν λίπος φώκιας,πυρόλιθους και σχιστόλιθους με κερα-μικά και σιτηρά.Στις παράκτιες περιοχές πάλι,όπου τα ψάρια και τα οστρακοειδή αφθονού-σαν,οι τροφοσυλλέκτες δεν ένιωθαν την ανάγκη κη­πευτικών.Η εξάπλωση της γεωργίας επο­μένως ήταν μάλλον αποτέλεσμα της υιοθέτησής της από τον παλαιολιθικό άνθρω­πο παρά των μεταναστεύσεων των νεολι­θικών κοινοτήτων.«Το ταξίδι των γονι­ίων,επομένως,δεν συμβαδίζει με τα πο­λιτισμικά πρότυπα».

Ούτε με τα γλωσσικά πρότυπα,λένε σή­μερα οι μελετητές.Ο Σάικς παρατηρεί ότι οι Βάσκοι που μιλούν μια μη ινδοευρωπαϊ­κή γλώσσα,παρ΄ όλο που περικλείονται από ινδοευρωπαϊκές γλώσ-σες,δεν διαθέτουν τη γενετική σύνθεση που θα οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι βρίσκονται στην Ευ­ρώπη νωρίτερα από τους Ισπανούς ή Γάλλους γείτονές τους.Παρομοίως,οι Ούγγροι που μι-λούν μια φιννοουγρική γλώσσα,δεν διαφέρουν γενετικά από τους Σλάβους γείτονές τους.

Γλωσσολογικοί γρίφοι

Η πολιτισμική ανταλλαγή,λοιπόν,δια­δραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανθρώπι­νη ιστορία.Τριά-ντα χρόνια πριν,η κυ­ρίαρχη θεωρία ήταν πως ο πρόδρομος των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών ήρθε στην Ευ­ρώπη με τον πολεμιστή-καβαλάρη από τις στέπες του πόντου της σημερινής Ουκρανίας,που την επέβαλε με τη δύναμη των όπλων.Το 1987,όμως,ο Κόλιν Ρένφριαν,του Ινστιτούτου Αρχαιολογικών Μελετών Μακντόναλτ του Κέμπριτζ,υποστήριξε ό­τι οι νεολιθικοί γεωργοί έφεραν τη γλώσσα και την επέβαλαν με «όπλο» τη νέα τεχνολογία.Η γενετική,ό-μως,λέει σήμερα ότι ούτε οι πολεμιστές ούτε οι γεωργοί μπόρε­σαν να διατηρήσουν τη γλώσσα τους.Και οι ινδοευρωπαϊκές γλώσσες εξαπλώθηκαν επιτυχέστερα από τα γονίδια.

Αν λοιπόν η γενετική αντιμετωπίζει δυσκολίες στη χρονολόγηση των προγόνων μας,ο χρονικός καθορισμός των γλωσσο­λογικών αλλαγών,παρατηρεί ο Ρένφριαν,είναι σχεδόν προβληματικός. Μολονότι οι γλωσσολόγοι μπορούν να εντοπίσουν τις αλλαγές από τα υστερολατινικά στα πρωτοϊσπανικά,για παράδειγμα,δεν είναι σε θέση να υποστηρίξουν ότι τα ίδια πρότυπα ισχύ-ουν και για τις άλλες γλώσσες,κυρίως πριν από την ανακάλυψη της γραφής.

Οι γλωσσολόγοι λοιπόν,όπως και οι συ­νάδελφοί τους στις άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες που ερευνούν την προϊστορική εξέλιξη του ανθρώπου,έχουν αρχίσει να «βγαίνουν» από το στενό πλαίσιο της επιστήμης τους και να σχετίζουν τις αλλαγές στη γλώσσα με «πραγματικές δια-δικασίες»,όπως τις πλημμύρες και τη δημο­γραφική εξέλιξη.Επομένως,οι ισχύουσες μέχρι σή-μερα θεωρίες ενδέχεται να αλλά­ξουν τις επόμενες δεκαετίες αν συνεχιστεί η γόνιμη σχέση ανάμεσα στην αρχαιολο­γία και τη μοριακή ανθρωπολογία.

Μικρές οι αλλαγές

Ουδείς σχεδόν αμφισβητεί πως η εξά­πλωση της έρευνας σε νέα πεδία θα οδη­γήσει σε μια περισσότερο πολύπλοκη και με ιδιαίτερα λεπτές διαφορές άποψη για το τι τελικά σημαίνει το ανθρώπινο είδος.Το βέβαιο είναι πως είμαστε περισσότερο ό­μοιοι μεταξύ μας απ' ότι υπο-στηρίζουν οι ρατσιστές ή οι εθνικιστές: οι γενετικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα έξι δισεκα­τομμύρια ανθρώπους του πλανήτη είναι λιγότερες από αυτές σε μια αγέλη χιμπαντζή-δων.Αλλά τα γονίδιά μας έδωσαν τη δυνατότητα να εξελιχθούμε από τον τροφοσυλλέκτη που έψαχνε καρπούς,στον άνθρωπο που ψάχνει στο Διαδίκτυο.

  Προϊστορική κουζίνα: φρούτα,ψάρια και πολύ άπαχο κρέας

Η σύγχρονη γεωργία και κτηνοτροφία περνά δύσκολους καιρούς.Τρελές αγελάδες,α­φθώδης πυρετός,ορμόνες,γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα. Λες και υπάρχει μια συ­νωμοσία που ανατρέπει την εδώ και αιώνες πίστη πως τα αγροτικά προϊόντα «κάνουν κα­λό στην υγεία».Ή μήπως ο πρωτο-γενής το­μέας της σύγχρονης οικονομίας,που πρωτο­εμφανίστηκε πριν από 10.000 έως 12.000 χρόνια στη σημερινή Μέση Ανατολή,είναι καταστροφι-κός για την ανθρώπινη υγεία; Κάτι τέτοιο θα σήμαινε πλήρη απαξίωση της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους.Η καλλιέρ­γεια της γης οδήγησε στην πρώτη μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου και επομένως στην κοινωνική οργάνωση που ήταν άγνωστη στον κυνηγό/τροφοσυλλέκτη.Παράλληλα, όμως,λένε σήμερα οι υποστηρικτές της «πα­λαιολιθικής δίαιτας»,η γεωργία οδήγησε την ανθρωπότητα σε αντίθετες προς τη φύση της διαιτητικές συνήθειες για τις οποίες δεν ήταν προετοιμασμένη.Και σ' αυτές τις συνή-θειες αποδίδονται σήμερα ασθένειες όπως η καρδιοπάθεια,ο διαβήτης,η αρτηριοσκλήρωση,η οστεοπόρωση κ.λπ.Με άλλα λόγια,πρέπει να τρώμε όπως οι πρόγονοί μας: φρούτα,ψάρια και πολύ άπαχο κρέας.Ο μέσος Ευρωπαίος λαμβάνει το 70% των θερμίδων του από τροφές που δεν υπήρχαν κατά την ανθρώπινη εξέλιξη: γάλα και προϊόντα γάλακτος,λάδι, ζάχαρη,σιτηρά, δηλαδή τροφές φτωχές σε μέταλλα και βιταμίνες και πλού­σιες σε λίπη και ά-λατα.Ανεξαρτήτως από το πόσο είμαστε έτοιμοι να υιοθετήσουμε τις διατροφικές συνήθειες του ανθρώπου των σπηλαίων,η «παλαιολιθική δίαιτα» δεν αποτε­λεί λύση εύκολα αποδεκτή ή,πολύ περισσότερο,εφαρμόσιμη.Άλλωστε,δεν συναντάς εύκολα ένα μαμούθ πίσω από κάθε φανοστάτη σήμερα.Ούτε για τους μακρινούς προγόνους μας ήταν εύκολο,και αυτός είναι ίσως ο λόγος που στράφηκαν στη γεωργία.

Ζωγραφίζοντας το παρελθόν

Η ζωγραφική των σπηλαίων,όπως το άλογο από το σπήλαιο Λασκώ στη Γαλλία,χρονολογείται από τη Νεοπαλαιολιθική Εποχή.

Αρχέγονη τέχνη

Η χρονολόγηση με την τεχνική του άνθρακα-14 βοήθησε τους αρχαι-ολόγους να υπολογίσουν επακριβώς την ηλικία των προϊστορικών τε-χνουργημάτων,όπως των ανθρωπόμορφων ειδωλίων που εμφανίστηκαν μεταξύ του 30.000 και 10.000 π.Χ.

 ΚΟΣΜΟΣ ■   23     Η  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ       ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑ:ΙΟΥ 2001