Η ποιήτρια Ήριννα

 

Η ποιήτρια Ήριννα

Η Τήλος συνδέει το όνομά της με μια ποι­ήτρια μεγάλης φήμης στην αρχαιότητα

...Ήταν ή γραμμένο σε μια διάλεκτο με πολλά δωρικά στοιχεία,που εύκολα αιτιολο­γούνται από τη χρήση της δωρικής διαλέκτου στην ευρύτερη περιοχή της Δωδεκανήσου και των κοντινών μι­κρασιατικών παραλίων αλλά και δύ­σκολα εναρμονίζονται με τα ιωνικά στοιχεία που αποτελούν το παραδο­σιακό «ένδυμα» του δακτυλικού εξάμετρου στίχου ακόμη και σε γεωγραφικές περιοχές εκτός ιωνικής επικράτειας.Ίσως αυτό μας οδηγεί ήδη σε ένα στοιχείο καινοτομίας που συνδέε­ται με τις υφολογικές επιλογές της Ήριννας.Η βασική μας γνώση για την Ηλακάτη προέρχε­ται από έναν πάπυ­ρο της Οξυρρύγχου που χρονολογείται τον 2ο αιώνα μ.Χ.Από τους 54 στίχους του ποιήματος που σώζονται -αν και σε προβληματική μορφή- χά­ρη στον πάπυρο αυτό και από τις πληροφορίες που συλλέγονται γενικότερα από το σύνολο της παράδοσης,κατα­λήγουμε σε μια σχηματική ανασύνθε­ση του περιεχομένου της Ηλακάτης,τα βασικότερα σημεία της οποίας θα πε­ριγράψουμε στη συνέχεια.Το ποίημα είχε ως αφορμή το θάνατο της Βαυκίδος,παιδικής φίλης,όπως αναφέρθη­κε,της ποιήτριας.Το σωζόμενο παπυρικό απόσπασμα αρχίζει με την ανα­πόληση των κοινών παιχνιδιών που συνέδεσαν τα δύο κορίτσια από την παιδική τους ηλικία.Η συχνή επανά­ληψη της λέξης  «χελώνα» (χελύννα) και η χρήση των λέξεων λευκών και ίπ­πων στους μισοκατεστραμμένους στίχους αναφέρονται σε ένα παιδικό παι­χνίδι που ξέρουμε ότι συνήθιζαν να παίζουν τα μικρά κορίτσια και που προφανώς συνήθιζαν να παίζουν και η Βαυκίς με την Ήριννα: τη «χελιχελώνη».Στο παιχνίδι αυτό ένα κορι­τσάκι καθόταν στη μέση του κύκλου και παρίστανε τη χελώνα ενώ τα άλλα έτρεχαν γύρω-γύρω φωνάζοντας: χελιχελώνη,τι ποιείς εν τω μέσω; (χελώνα,χελώνα,τι κάνεις μες στη μέση;).Το κο­ριτσάκι απαντούσε: έρια μαρύομαι και κρόκην Μιλησίαν (ξαίνω,ξαίνω εγώ μαλλί και απ΄ τη Μίλητο κλωστή).Τα άλλα κορίτσια ξαναρωτούσαν: ο δ΄ εκγονός σου τι ποιών απώλετο; (κι ο γιος σου τι έκανε και πέθανε;).Και το κορι­τσάκι τους απαντούσε: λευκών αφ΄ ίπ­πων εις θάλασσαν άλατο (από τα άσπρα του άλογα πήδησε μες στη θάλασ­σα).Τότε πιθα­νότατα η «χελώ­να» πηδούσε από τη μέση του κύκλου προσπαθώντας να πιά­σει κάποιο παι­δάκι που γινόταν τότε αυτό «χελώνα».Οι φωνές του παιχνιδιού που υπενθυ­μίζει η Ήριννα στο ποίημα μπλέκονται τώρα με τις φωνές της λύπης για το θάνατο της Βαυκίδας.Στη συνέχεια οι στίχοι μιλούν για τις κούκλες,συντρόφισσες των δύο κοριτσιών,για τη Μορμώ,τη μάγισσα που τρόμαζε τα παιδάκια,για τις κοινές υφαντικές δραστηριότητες,για να φθάσουν στην απομάκρυνση των κοριτσιών που πιθανότατα οφείλεται στο γάμο της Βαυκίδος και ίσως στην αποχώρη­σή της από την Τήλο.Κάτι που μας ξαφνιάζει είναι η διευκρίνιση ότι η Ήριννα δεν παρίσταται στην τελετή για το θάνατο της φίλης της και στο σημείο αυτό θα πρέπει ίσως να δε­χθούμε ότι κάποια γενικότερη απαγό­ρευση μπορεί να αποθάρρυνε τη συμ­μετοχή μιας κοπέλας που βρισκόταν σε ηλικία γάμου στο πένθος για μια μη συγγενή της (η εμμηνόρροια;).Έτσι η Ήριννα μένει στο σπίτι της και γνέθει εκφράζοντας παράλληλα τις εσωτερικές της σκέψεις.Το μαλλί της παιδικής «χελώνας» αποκτάει ξαφνικά στα μάτια μας μια λειτουρ­γία εντελώς διαφορετική,σαν να προαναγγέλλει την υφαντική λει­τουργία,το μεγάλο τωρινό εμπόδιο της Ήριννας που θα ήθελε,αντί να βρίσκεται εκεί,δέσμια του νήματος και της ύφανσής του,να προσφέ­ρει τουλάχιστον τους θρήνους της για το χαμό της φίλης της μέσα στο ποίημα αυτό,που τώρα βλέπουμε γιατί πήρε τον τίτλο Ηλακάτη,είτε ο τίτλος οφείλεται στην ίδια την ποιήτρια είτε προστέθηκε από τη μεταγενέστερη παράδοση,όπως είναι το πιθανότερο.Στο πέρασμα του χρόνου ο γυναικείος αφηγηματικός λόγος ξετυλίγεται πλάι στον αργαλειό και τη ρόκα.Πιστή σε μια παράδοση που από την Πηνελόπη που ύφανε τους δόλους της ως τη Μαργαρίτα του Φάουστ που βίωσε με την ύφανση όσα δεν την άφη­ναν να ζήσει και από την Πρόκνη και τη Φιλομήλα που ύφαιναν ... η ποίηση της Ήριννας διαλέγεται τρυφερά και ειρωνικά με τις παιδικές αναμνήσεις,ενώ καταγγέλλει και συγχρόνως ταυτίζεται με την θετικά και αρνητικά φορτισμένη «ηλακάτη».

ЄΠTA ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ,19.08.2001,Τήλος,σελ. 12

Σχόλιο Γιάννη Βασ. Πέππα: Ο λόγος που επέλεξα τούτο το απόσπασμα δεν είναι η ποιήτρια της αρχαιότητας,αλλά το αρχαίο ελληνικό παιχνίδι που,μέσω αυτής,διασώζεται.Ένα παιχνίδι που,σε παραλλαγές του,καταγράφει η λαογραφία μας σε κοντινές εποχές.Εκδοχή αυτού του παιχνιδιού εκτιμώ ότι παίζαμε κι εμείς πιτσιρίκια στον Βαρνάβα της δεκαετίας του 1960.Λεγόταν πινακωτή και το θεωρούσαμε αρβανίτικο.Κατά πως φαίνεται,ήταν αρχαιοελληνικό!