Μειονοτική εκπαίδευση ή εκπαίδευση των μουσουλμανοπαίδων;

Του Κώστα Καραΐσκου*

Θα ξεκινήσω κάπως ανορθόδοξα,απαντώντας εξ αρχής στο ερώτη- μα του τίτλου της ομιλίας μου,μέσα από τη γραφίδα ενός κατ’ εξο- χήν αρμόδιου,του καθηγητή παιδαγωγικής (Πανεπιστήμιο Ιωαννί- νων) Αθανάσιου Γκότοβου,και ύστερα θα περάσω στην εισήγησή μου.

Γράφει λοιπόν κάπου ο Α.Γ.: «Αν η πεμπτουσία της πολιτι- κής Δημοκρατίας είναι μια κοινή και ενιαία δημόσια σφαίρα,στην οποία οι επαρκώς ενημερωμένοι,ορθολογικά σκεπτόμενοι και έ- τοιμοι να υπερασπιστούν το καθεστώς αυτό πολίτες παίρνουν μέ- ρος για την εξεύρεση πλειοψηφικών επιλογών,τότε το μοντέλο δημοκρατίας που είναι υποχρεωμένο να υιοθε- τήσει το σχολείο θα παραπέμπει σε ανάλογη οργάνωση: ενιαίο και περιεκτικό σχολείο, εμπλουτισμένο με νέα στοιχεία που φέρνουν μαζί τους μαθητές από ποικίλα πολιτισμικά περιβάλλοντα.Στην αντίθετη περίπτωση θα είναι ένα μοντέλο δημοκρατικής κοινωνίας με παράλληλες πολιτισμικές νησίδες,στο οποίο η δημοκρατία για να λειτουργήσει ως προς την επικοινωνιακή της πτυχή θα χρειάζεται γλωσσικούς και πολιτισμικούς διερμη- νείς».

(...) Αναφερόμενοι στην εκπαίδευση των μουσουλμανοπαίδων γενικώς,πρέπει να διευκρινίσουμε ότι ένα ση- μαντικό κομμάτι πλέον των παιδιών του αστικού πληθυσμού,ακολουθεί όλες -ή σχεδόν όλες- τις βαθμίδες της δημόσιας εκπαίδευσης της χώρας μας: από το νηπιαγωγείο μέχρι το Πανεπιστήμιο.Υπάρχει όμως παράλ- ληλα με τα γνωστά μας σχολεία –δημοτικά,γυμνάσια,λύκεια- και το σύστημα της μειονοτικής εκπαίδευ- σης,η περίπλοκη λειτουργία του οποίου διέπεται από τα Μορφωτικά Πρωτόκολλα του 1968 και από όλους τους νόμους και τις υπουργικές αποφάσεις που προέκυψαν αργότερα.Είναι ακριβώς το πεδίο όπου η Τουρ- κία έχει θεσμοθετημένο ρόλο που προσπαθεί να τον διευρύνει,ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερο έλεγχο στην διαπαιδαγώγηση των μουσουλμάνων πολιτών της Ελλάδας.

Το θεσμικό πλαίσιο είναι υβριδικό: κινείται μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα (οι γονείς των μαθη- τών πληρώνουν δίδακτρα στις βακουφικές Επιτροπές για τη συντήρηση των διδακτηρίων,90 ευρώ στα δημο- τικά σχολεία και 300 στα γυμνάσια-λύκεια). (...)

Η μειονοτική εκπαίδευση σήμερα παρέχεται σε δίγλωσσα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (περίπου 150 στον αριθμό),σε δύο γυμνάσια-λύκεια (Κομοτηνής και Ξάνθης) και σε δύο ιεροσπουδαστήρια (Κομο- τηνής κι Εχίνου).Το πρόγραμμα είναι μοιρασμένο σε δύο ισόποσα μέρη: ελληνόγλωσσο και τουρκόγλωσσο. (...) Όσον δε αφορά τα μαθήματα της αγγλικής γλώσσας και της γυμναστικής,γίνονται από απόφοιτους των αντίστοιχων σχολών όπως και σε όλα τα σχολεία της χώρας.Αυτό είχε προκαλέσει μείζονα αντίδραση των μει- ονοτικών ταγών,όταν είχε εισαχθεί (1995),καθώς έφερνε τα παιδιά σε μεγαλύτερη επαφή με πλειονοτι- κούς διδάσκοντες,κάτι που βεβαίως αντίκειται στα σχέδια του εκπαιδευτικού απαρτχάιντ,το οποίο ονειρεύο- νται οι «επαγγελματίες Τούρκοι» της περιοχής.Την ίδια αντίδραση είχε συναντήσει και η εισαγωγή του μαθή- ματος «Μελέτη περιβάλλοντος» δέκα χρόνια πριν, καθότι η διδασκαλία του ορίστηκε να γίνεται στα ελληνικά.

(...) Ένα ακανθώδες ζήτημα είναι τα εγχειρίδια των μειονοτικών σχολείων.Η συμφωνία του ’68 προέβλεπε κάθε χώρα να ετοιμάζει τα βιβλία που γράφονταν στη γλώσσα της και τελικά,κοινή συναινέσει, να εισάγονται στα σχολεία άμφω.Όταν το 1991-92 η Άγκυρα επέμενε να στέλνει αναγνωστικά της τουρκικής γλώσσας γεμά- τα εθνικιστικές αναφορές που απορρίπτονταν από τον ελληνικό έλεγχο,με αποτέλεσμα τα παιδιά στα μειονο- τικά σχολεία να χρησιμοποιούν φωτοτυπίες από τα βιβλία της δεκαετίας του ‘50,η τότε Κυβέρνηση Μητσο- τάκη προχώρησε μονομερώς και τα ετοίμασε η ίδια.Δεν μπόρεσε όμως ποτέ να τα διανείμει,αφού οι αντι- δράσεις των μειονοτικών δασκάλων (και του τότε βουλευτή Σαδίκ Αχμέτ) έφτασαν στην άρνηση παραλαβής και στην δημόσια καταστροφή των βιβλίων.Αξιοσημείωτο στοιχείο: η κύρια αιτίαση της εκτεταμένης αντίδρα- σης ήταν η παρουσία της …ελληνικής σημαίας στο καραβάκι που εικονιζόταν στο εξώφυλλο του αναγνωστι- κού!Η Ελλάδα υποχώρησε,τα πνεύματα ησύχασαν,η διαδικασία επέστρεψε,αλλά το κύρος της ελληνικής πολιτείας τρώθηκε σημαντικά στα μάτια όλων.Τα τουρκόγλωσσα βιβλία λοιπόν ετοιμάζονται από το τουρκικό

Υπουργείο Παιδείας κι εφόσον τύχουν έγκρισης από την πλευρά μας, διανέμονται στα σχολεία. (...)

Το θέμα με τα Νηπιαγωγεία

Από το 2007,όταν η προσχολική αγωγή έγινε υποχρεωτική,ετέθη το ζήτημα της φύσης των νηπιαγωγείων που θα παρακολουθούσαν τα νήπια της μουσουλμανικής κοινωνίας.Στη Συνθήκη της Λωζάννης και στα Μορφω- τικά Πρωτόκολλα του ’68 δεν υπάρχει καμμία πρόβλεψη,αφού τότε δεν υπήρχε προσχολική αγωγή.Έτσι,το κράτος επιχείρησε να ιδρύσει νηπιαγωγεία που θα έφερναν τα παιδιά στην κοινωνία της χώρας όπου ζουν, αλλά συνάντησε πλήρως συντονισμένες αντιδράσεις που επιχείρησαν να ακυρώσουν την προοπτική αυτή.Α- πό τα προηγούμενα χρόνια το προξενικό παρακράτος,δια του (νομίμου πλην αναρμόδιου) Συλλόγου Επι- στημόνων Μειονότητας,είχε στήσει περί τα 15 «παρανηπιαγωγεία»-κέντρα δημιουργικής απασχόλησης για νήπια,προκειμένου να στέλνουν οι μουσουλμάνοι εκεί τα παιδιά τους κι όχι στις υφιστάμενες δομές του ελ- ληνικού κράτους.Αυτά τα κέντρα όμως δεν είχαν άδεια λειτουργίας,δεν είχαν νομίμως απασχολούμενους ερ- γαζόμενους,δεν είχαν κανένα νόμιμο καθεστώς λειτουργίας και φυσικά ούτε λέξη για χρήση της ελληνικής γλώσσας.Όλα γίνονταν παράνομα και μπροστά στα μάτια των Αρχών,αλλά κανείς δεν τολμούσε να αντιδρά- σει,μην τυχόν και «δημιουργηθεί θέμα» (κάποιοι τοπικοί άρχοντες είχαν βεβαίως και άλλα,πιο …προσωπικά κίνητρα για να κάνουν πλάτες στον παράνομο μηχανισμό).

Κι ενώ μετά το 2007 τα εξάχρονα παιδιά που πήγαιναν για εγγραφή στην Α’ Δημοτικού έπρεπε κατά τον νόμο να έχουν αποδεικτικό φοίτησης σε νηπιαγωγείο,τα παιδιά που προέρχονταν από τα «παρανηπιαγωγεία» του προξενικού μηχανισμού δεν το διέθεταν.Τι γινόταν τότε; Άλλοτε οι διευθυντές των μειονοτικών σχολείων προ- έβαιναν στην εγγραφή παρανομώντας κι άλλοτε εδίδετο «συγχωροχάρτι» με μία υπεύθυνη δήλωση του γονέα (κι ένα πενηντάευρο) πως το παιδί ήταν άρρωστο.Μάλιστα η πρώτη ίδρυση νηπιαγωγείων σε μειονοτικά χωριά βρήκε απέναντί της τους τοπικούς ιθύνοντες και είχαμε επεισόδια ακόμη και χειροδικίας δημάρχου σε βά- ρος νηπιαγωγού.Φτάσαμε στο σημείο να μαζεύουν οι κηδεμόνες υπογραφές προκειμένου να λειτουργήσει νηπιαγωγείο στο χωριό τους (η περίπτωση της Αρίσβης Ροδόπης),ενώ αλλού η λειτουργία αυτή παρεμπο- δίζετο ακόμη και σε ακίνητο αγορασμένο από το ελληνικό Δημόσιο (η περίπτωση του Λαμπρού)!

Πέρασαν χρόνια για πράξουν οι αρμόδιοι το καθήκον τους και η αφορμή δόθηκε όταν επιχειρήθηκε ομαδι- κή εγγραφή τέτοιων παιδιών στο σχολείο του Εχίνου με περισσό θράσος: οι γονείς υπέγραψαν δηλώσεις πως δεν έστειλαν τα παιδιά τους στο νηπιαγωγείο,«επειδή αυτό δεν παρείχε εκπαίδευση στην τουρκική γλώσσα»! Τελικά ο εκβιασμός δεν πέρασε: οι γονεϊκές δηλώσεις άλλαξαν,τα παιδιά έγιναν δεκτά στο σχολείο και τα «παρανηπιαγωγεία» σχεδόν τελείωσαν.

Παρότι ήταν μία σημαντική νίκη της νομιμότητας και της λογικής,οι ανακοινώσεις ΟΛΩΝ των μουσουλμάνων πολιτευτών είναι εχθρικές έναντι της ίδρυσης νηπιαγωγείων χωρίς την τουρκική γλώσσα.

Δυστυχώς,βρίσκουν πρόθυμους συνηγόρους σε στελέχη της δήθεν Αριστεράς που θεωρούν πρόοδο και κατά- κτηση την χάραξη διαχωριστικών γραμμών εντός της κοινωνίας.

Αλλαγή,αλλά προς ποιαν κατεύθυνση;

Μία τέτοια πολυπολιτισμική αντίληψη ήταν που βρήκε πριν 17 χρόνια στο πρόσωπο του Γιώργου Παπανδρέ- ου,τότε υπουργού Παιδείας,τρομάρα μας,τον μέγα χορηγό της.Οι επιστημόνισσες του Τμήματος Νηπιαγωγών Φραγκουδάκη–Δραγώνα πήραν ανάθεση το Ευρωχρηματοδοτούμενο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλ- μανοπαίδων (ΠΕΜ).Βασικός στόχος η παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού για το ελληνόγλωσσο πρόγραμμα των μειονοτικών σχολείων,και τα βιβλία αυτά άρχισαν να εισάγονται προς χρήση το 2000.Η ιδέα ήταν πως οι μαθητές με άλλη μητρική γλώσσα δεν μπορούσαν να διδαχθούν την ελληνική σαν να ήταν φυσικοί ομιλητές της.Σύμφωνα με τις υπεύθυνες του ΠΕΜ,στα νέα βιβλία λαμβάνεται υπόψη η αλλογλωσσία και η εθνοπο- λιτισμική διαφορετικότητα των μαθητών και προωθείται ο σεβασμός προς την ιδιαίτερη ταυτότητά τους.Όταν όμως έγινε σε κάποιο εγχειρίδιο μια δειλή προσπάθεια εισαγωγής μιας-δύο πομάκικων λέξεων,οι αντιδράσεις των τουρκοφρόνων έφτασαν σε τέτοιο σημείο που υποχρέωσε την ομάδα του ΠΕΜ σε άτακτη υποχώρηση: η Λεσίτσα (= αλεπού,στην πομακική) του τίτλου έγινε …Λενίτσα και η πομάκικη λέξη «μάικα» εξαφανίστηκε.

Είναι λοιπόν σαφές ότι ο μόνος σεβασμός που επιτρέπεται είναι στην τουρκική ταυτότητα και διαφορετικό- τητα,κάτι που επιβεβαιώθηκε και σε άλλες περιπτώσεις.Ας δεχθούμε όμως ότι τα ανωτέρω ξεφεύγουν από τις αρμοδιότητες ή τις δυνατότητες ενός εκπαιδευτικού προγράμματος,ακόμη κι αν αυτό κόστισε 27 εκατομ- μύρια ευρώ στα χρόνια 1997-2014.Τουλάχιστον είχε κάποιο ορατό θετικό αποτέλεσμα στην ελληνομάθεια των παιδιών;

Οι υπεύθυνες του ΠΕΜ παραθέτοντας αριθμούς και στατιστικά μιλούν διαρκώς στα ΜΜΕ για μια κοσμογο- νία,επικαλούμενες τον πολλαπλασιασμό των μουσουλμάνων μαθητών που συνεχίζουν τη φοίτησή τους στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.Πουθενά όμως δεν λένε ότι αυτό είναι προδήλως απόρροια της πο- σόστωσης που καθιερώθηκε για την εισαγωγή των μουσουλμανοπαίδων στα ελληνικά ΑΕΙ αλλά και της γενι- κότερης στροφής της μειονοτικής κοινωνίας.Σ’ αυτήν την τελευταία σίγουρα το Πρόγραμμα έπαιξε έναν θετι- κό ρόλο,όμως έφερε πράγματι τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα εκεί όπου βασικά στόχευε;

Τόσο οι πλειονοτικοί (ΕΛΜΕ Ροδόπης) όσο και οι μειονοτικοί δάσκαλοι (ΕΠΑΘίτες Ξάνθης) που δεν έχουν κάποια σχέση ιδεολογικής συνάφειας–οικονομικού συμφέροντος με το ΠΕΜ,έχουν εκφράσει σοβαρότατες αντιρρήσεις.Οι πρώτοι,που αντιμετωπίζουν την τραγική πραγματικότητα -όσον αφορά την διαχρονικώς υστερούσα ελληνομάθεια- των μαθητών που έχουν περάσει από το Πρόγραμμα είχαν μία δημόσια τοποθέ- τηση και οξεία αντιπαράθεση με τους υπεύθυνους και με εργαζόμενους του ΠΕΜ για το όλο θέμα,ενώ οι δεύ- τεροι έφτασαν να ζητήσουν επισήμως την επαναφορά των παλιών βιβλίων,χαρακτηρίζοντας ακατάλληλα εκεί- να του ΠΕΜ!

Δημόσια σχολεία παντού!

Κι εδώ φτάνουμε στο «δια ταύτα».Σήμερα η ελληνική πολιτεία,αθετώντας την υποχρέωσή της να παρέχει δημόσια εκπαίδευση σε όλους τους πολίτες της,έχει αφήσει το σύνολο των μουσουλμανικών χωριών χωρίς ένα δημοτικό σχολείο! Έχει εκχωρήσει όλον αυτόν τον πληθυσμό στο έλεος της «μειονοτικής εκπαίδευσης»,αυτής ακριβώς της εκπαίδευσης που ο αστικός μειονοτικός πληθυσμός εγκαταλείπει στρεφόμενος στα δημόσια σχολεία. (...)

Ας θυμίσουμε εδώ ότι και τα γυμνάσια που ιδρύθηκαν στα ορεινά (Σμίνθη,Γλαύκη,Θέρμες,Εχίνο,Οργάνη) ενώ αρχικά αντιμετώπισαν την οργή των τουρκοφρόνων και την δυσπιστία των υπολοίπων –λειτουργώντας τάξεις με δύο μόλις παιδιά- στη συνέχεια έτυχαν της απολύτου αποδοχής των κατοίκων,σε σημείο να μην επαρκούν σήμερα οι εγκαταστάσεις τους.Χαρακτηριστικές ήταν δύο κόντρες κατοίκων και τοπικών αρχόντων γύρω από τη λειτουργία των σχολείων αυτών,που κατέληξαν σε καταλήψεις.Η μία έγινε τον Φεβρουάριο του 2000,όταν το Γυμνάσιο Σμίνθης καταλήφθηκε από τους μαθητές σε ένδειξη διαμαρ- τυρίας για τη στάση του τότε δημάρχου Μουσταφά Αγκά,ο οποίος αρνείτο την παροχή νερού στο σχολείο,επειδή «δεν δίδασκε τουρκικά»! Μάλιστα στο σχολείο είχαν αναρτηθεί και πανώ στα πομάκικα και είχε γίνει πορεία με συνθήματα διαμαρτυρίας στην ίδια γλώσσα,για τα οποία ο Αγκά αναφέρθηκε ως «συνθήματα στα βουλγάρικα»! Και η δεύτερη ήταν επί του διαδόχου του,Μουτζαχίτ Ντουκιαντζή,ο οποίος επί χρόνια δεν παραλάμβανε τα κρατικά κονδύλια που αφορούσαν τα σχολεία του δήμου του,επειδή στα σχολεία αυτά περιλαμβανόταν και το δημόσιο γυμνάσιο της Σμίνθης! Το αποτέλεσμα ήταν να μένουν όλα τα σχολεία κλειστά,ελλείψει θέρμανσης και οι γονείς να προβούν σε κατάληψη του δημαρχείου! Έχοντας ξεπεράσει πια τα προβλήματα εκείνα,η κατάσταση σήμερα είναι απολύτως ομαλή.Και είναι βέβαιο ότι αυτή θα είναι η εξέλιξη και των δημοτικών σχολείων,όταν ιδρυθούν στα μειονοτικά χωριά.

Επίλογος

Το τι επιθυμεί μέσα από την μειονοτική εκπαίδευση η Άγκυρα είναι προφανές: θέλει να διατηρήσει τον μου- σουλμανικό πληθυσμό χωριστά από τον χριστιανικό,να εμφυσήσει στο σύνολό του εθνικιστικό τουρκικό πνεύμα και να πετύχει την ομογενοποίησή του εκείνη που θα της επιτρέψει να τον χρησιμοποιεί κατά το δοκούν.Το θέμα είναι τι ακριβώς θέλουμε εμείς.Η κυριαρχία τις τελευταίες δεκαετίες μιας αντίληψης σε εθνοφοβικούς κύκλους των πανεπιστημίων,των ΜΜΕ και της πολιτικής,η οποία στην περίπτωσή μας πρακτικά υπερασπίζεται τα τουρκικά συμφέροντα με τη σημαία της «πολυπολιτισμικότητας» και της υπεράσπισης των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» είναι χείριστος οιωνός.Παρότι αυτά τα τελευταία,παγκοσμίως,δεν είναι παρά ένα φάντασμα,και παρότι αυτή η ρητορική πολύ συχνά είδαμε να συνοδεύεται από τον ήχο των βομβαρδιστικών της Δύσης,οι οργανικοί διανοούμενοι της Νέας Εποχής δεν σκοτίζονται για τέτοιες λεπτομέρειες.Ειδικά όταν τρέχουν προγράμματα εκατομμυρίων ευρώ,παράλληλα με τις ακαδημαϊκές/ πολιτικές καριέρες,δεν υπάρχει τρόπος να τους πείσεις για «ελληνικά δίκαια»,για «τουρκικές βλέψεις» και για την αναγκαιότητα ενός ενιαίου συστήματος εκπαίδευσης για όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες του ελληνικού εθνικού κράτους.Αυτή η διαπλοκή προσωπικών συμφερόντων με την εισαγόμενη ιδεολογία του διεθνούς καθεστώτος, όπως την υπαινίχτηκε κι εχθές ο Ευριπίδης Στυλιανίδης,είναι που θάβει τις αλήθειες που όλοι τις βιώνουμε κι ελάχιστοι τολμούν να τις διατυπώσουν επω- νύμως,όπως το έκανε με το χθεσινό μήνυμά του προς το συνέδριό μας ο μοναδικός Μανώλης Γλέζος ή όπως το κάνει από την πλευρά της επιστήμης επί μακρά σειρά ετών ο Θανάσης Γκότοβος.

Ο μουσουλμανικός πληθυσμός οφείλει να είναι μέρος της ευρύτερης κοινωνίας σε ένα δημοκρατικό εθνικό κράτος και όχι κάτι ξεκομμένο,ανώτερο ή επικίνδυνο σε σχέση με την πλειοψηφική της μερίδα.

Αλλά κι εμείς οφείλουμε να είμαστε καθαροί μαζί του και έντιμοι απέναντι στα πράγματα.Αφήνοντας κατά μέρος τη λογική της καλλιέργειας παραλλήλων κοινωνιών και της ανάδειξης κάθε διαφοράς σε παντιέρα,να διεκδικήσουμε για όλους τους πολίτες της ελληνικής Θράκης τα αυτονόητα.Μας έχει χαριστεί το σκανδαλώδες προνόμιο της ελληνικής γλώσσας ως μητρικής,ας επιχειρήσουμε τουλάχιστον να την προσφέρουμε και στους μουσουλμάνους συντοπίτες μας!

* Το μέγιστο μέρος της εισήγησής του στο συνέδριο της Ελληνικής Γλωσσικής Κληρονομιάς (Κομοτηνή,28-30/11/2014).