Video clip ή μελωπία;

Η λεξιπενία του σημερινού νεοέλληνα,η διάβρωση του γλωσσικού επικοινωνιακού του κώδικα,η ανάπτυξη ‘αργκό’ φρασεολογίας και η καθιέρωση ξενισμών και μιας αλλόγλωσσης γενικά εκφραστικής τακτικής συνιστούν φαινόμενο ανησυχητικό για τον πολιτιστικό ιστό της χώρας μας.

  Σε πρόσφατο ολοσέλιδο δημοσίευμα της Καθημερινής (3.10.1999,σελ. 33) παρουσιάστηκε ερευνητικό υλικό και συμπεράσματα του τομέα γλωσσολογίας του παιδαγωγικού τμήματος δημοτικής εκπαίδευσης στο Πανεπι-στήμιο Πατρών σύμφωνα με τα οποία το αργκό λεξιλόγιο της σημερινής νεολαίας περιλαμβάνει ήδη 2.000 λέξεις και φράσεις.Οι ερμηνείες δε του φαινομένου από τους ειδικούς επιστήμονες ταλαντεύονται ακαταστά-λαχτα ανάμεσα στην αστείρευτη γλωσσική δημιουργικότητα των νέων (κατά το δημοσίευμα) και στην κοινωνιο-ψυχολογική αιτιολόγηση αυτής της δημιουργικότητάς τους (πάντα κατά το δημοσίευμα).Η καθη-γήτρια γλωσσολογίας δε στο ΑΠΘ κ. Συμεωνίδη-Αναστασιάδη φέρεται να δηλώνει:Η φρασεολογία του Χάρι Κλιν,της Μαλβίνας,του Λάκη Λαζόπουλου,δηλαδή ατόμων προικισμένων γλωσσικά,από τους οποίους αντλούν υλικό οι νέοι είναι αρκετά πλούσια και φυσικά ιδιαίτερα χρήσιμη στο έργο μας.

  Πέραν αυτών,η αδιαμφισβήτητη ξενομανία μας φαίνεται να ξεπερνά την αξιέπαινη έφεση γλωσσομάθειας και τείνει στη στείρα,άκριτη,“οπαδίστικη” και μιμητική χρήση ξενισμών και ξενικών λέξεων (λ.) και φράσεων (φρ.) καταδεικνύοντας πια,πιστεύουμε,όχι απλά και μόνο τη διόγκωση ενός γλωσσικού-εκπαιδευτικού προ-βλήματος,αλλά βαθύτερα την έξαρση ενός πολιτιστικού-κοινωνικού ζητήματος που προκύπτει από μια προϊούσα αποδυνάμωση του πολιτιστικού μας ριζώματος,μιαν ογκούμενη αλλοίωση των ιδιαίτερων ιδεολογικών μας χαρακτηριστικών και ίσως μια μεθοδευμένη υπονόμευση από σκοτεινούς, ιδιοτελείς κύκλους των εθνικών μας θεμελιωμάτων,όπως είναι η γλώσσα μας.

  Το γλωσσικό ζήτημα είχε ήδη αναφανεί-ανακύψει ακόμη πριν την απελευθέρωση.Να θυμίσουμε παραδειγ-ματικά τη σύγκρουση του “Λόγιου Ερμού” των εκ- συγχρονιστών με την “Καλλιόπη” των αρχαϊστών στη δεκαετία 1810-1820 και μάλιστα στη Βιέννη.Ακόμη,την εκδοτική αντιπαλότητα στην ίδια ευρύτερη περίοδο με έργα όπως “Ο Ανώνυμος” (1789),“Ο Ρωσοαγγλογάλλος” (1805), “Ελληνική Νομαρχία” (1806) και “Κρίτωνος στοχασμοί” (1807) απ’ τη μια πλευρά και απ’ την άλλη (των αρχαϊστών) με αντίστοιχες παρουσίες όπως η “Αντιφώνησις προς τον παράλογον ζήλον των από της Ευρώπης ερχομένων φιλοσόφων” (1802) του Αθ. Πάριου.

  Η μοναδική εμφυλιοπολεμικότητα του λαού μας διατήρησε με θαυμαστή συνέπεια τη γλωσσική μας πολυ-μορφία ως κυρίαρχο πολωτικό,συγκρουσιακό ζήτημα έως και τις μέρες μας.Την τελευταία εικοσαετία το σταμάτημα,επί τέλους, του αλαζονικού φανατισμού μας και οι αλά Γόρδιος δεσμός «λύσεις» της Πολιτείας επέφεραν μια νοηματική και εκφραστική απίσχναση της γλώσσας μας, μιαν ξύλινη επιπεδοποίησή της με,πολλές φορές,αλλόκοτες επιπτώσεις και στη γραφή της (βλέπε προταθέντες τύπους,όπως: ορθοπαιδικός, μέλισα,αφτός κ.ά.Το πιο πρόσφατο στοιχείο δολιότητας συνιστά η συλλογιστική περί επικράτησης του λατινικού αλφαβήτου).

   Η ανερμήνευτη (;) μειοδοσία πάντως στην εθνικής σπουδαιότητας πτυχή του γλωσσικού από διάφορους περίεργους συμπολίτες μας (υπόθεση με μακρά προϊστορία) αποτελεί μάλλον τη δευτερεύουσα απειλή για την υπόσταση και ακεραιότητα της (νεο)ελληνικής.Ως κύρια κρούση εναντίον της γλώσσας μας θα θεωρήσουμε την ευρεία είσοδο ξένων γλωσσών (και δη της Αγγλικής) στους επικοινωνιακούς μας κώδικες.

   Ας μην σταθούμε τώρα στην άκρατη ξενομανία μας και την ιδιότυπη ραγιαδίστικη ψυχοπαθολογία μας.Ας μην συγκρίνουμε τη σχετική συμπεριφορά μας με την αντίστοιχη των άλλων Ευρωπαϊκών λαών.Ας αναπτύ-ξουμε,ως θετική στάση και αντίδραση,δυναμικές εγρηγόρσεις.Ας αναδείξουμε τη βαθιά αφομοιωτική λειτουργία της Ελληνικής και άνευ συμπλεγμάτων να εντάξουμε τους όποιους ξενισμούς ή ξένες λ. και εκφράσεις στη δομή της,στο κλιτικό της σύστημα,στα δικά της νοηματοδοτικά πλαίσια,στο Ελληνικό σκέπτεσθαι.

  Στον περασμένο μόλις αιώνα (19ο) δημιουργήθηκαν υπέροχες ελληνικές λ. μεταφέροντας στη διαμορφού-μενη (νεο)ελληνική ευρωαμερικάνικα δεδομένα κάθε είδους υπό μορφή γλωσσικών δανείων και αντιδανεί-ων.Π.χ.:δημοσιογράφος,μαρτυρούμενη από το 1826 στον Ν. Σπηλιάδη,ως απόδοση του γαλλικού publiciste. πατριωτισμός,αντιδάνειο μέσω του γαλλικού patriotisme,πρωτοχρησιμοποιηθείσα απ’ τον Ρ. Φεραίο,Ευγ. Βούλγαρι κ.ά.,ποδήλατο. η λ. ποδηλατοδρομία μαρτυρείται από το 1887,ακολουθούν τα άλλα συναφή και παράγωγα (Βλέπε Γ. Μπαμπινιώτη,Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,απ’ όπου όλες οι παραπάνω αναφορές).

  Η υγιής αυτή ανταπόκριση της ελληνικής γλώσσας (των χρηστών της δηλαδή και μάλιστα των πνευματικών ανθρώπων,των πολιτικών και αρθρογράφων) συνεχίστηκε ως και τον πόλεμο (ας θυμηθούμε ακόμα: ποδόσφαιρο,εκ του football, απ’ το 1895. ουρανοξύστης,δάνειο εκ του skyscraper. σινεμάς,αντιδάνειο εκ του γαλλικού cinéma(¬ cinématogràphe ¬ κινηματογράφος). μετά απ’ αυτόν άρχισε (με ερμηνεύσιμες κοινωνιο-λογικές αιτίες βέβαια) η σταδιακή εκμοντέρνισή μας για να φθάσουμε στη σημερινή κατάσταση.

  Μία απ’ τις ευρύτατα χρησιμοποιούμενες ξενικές ονομασίες είναι αυτή του video clip (v.c.).Δι’ αυτού προσδιορίζεται η οπτικοποίηση ενός τραγουδιού,μιας μουσικής σύνθεσης.Πρόκειται για μια μικρής διάρκειας ταινία που αναφέρεται,καλύπτει και αποδίδει (ανάλογα με τις ικανότητες του σκηνοθέτη) το θέμα και το όποιο μήνυμα ενός τραγουδιού ή μιας σύνθεσης.

  Επιχειρήθηκε εξ αρχής να αποδοθεί στα ελληνικά το v.c.Προτάθηκαν έτσι διάφορες απόψεις (μουσική ταινία,μουσικοθέαμα,οπτικοποιημένο τραγούδι, κ.ά.),αλλά ατυχήσασες όλες ξεχάστηκαν και εγκαταλεί-φθηκαν.

  Η λ. video βέβαια (στα Αγγλικά:τηλεόραση,τηλεοπτικός) προερχόμενη απ’ τη ρίζα FIΔ- του ρήματος (ρ.) είδω (συμπληρούμενο εν πολλοίς εκ του οράω) δεν είναι παρά ελληνικής προέλευσης.Εκ της ιδίας ρίζας (κατά το Μέγα Λεξικόν των Lidell-Scott,απ’ όπου και όλες οι σχετικές αναφορές) και τα σχετικά ρ. της Αγγλοσαξωνικής wit-an και Αγγλικής wit (=γνωρίζω,αλλά και πνεύμα,ευφυία).

  Το ρ. clip (σύμφωνα με το Divry’s new Dictionary,1971,απ’ όπου και όλες οι αναφορές) σημαίνει περικόπτω, αποκόπτω,ψαλιδίζω,συγκρατώ,λαβίδα χαρτιών (clipping=απόκομμα).

  Αποκόπτω,θραύω,“τσακίζω” σημαίνει και το ρ. κλάω (εξ ύλης πτόρθον κλάσε,Οδύσ. Ζ 128).Δεν θέλει και πολύ φαντασία για να εντοπίσει κανείς την προέλευση του Αγγλικού clip,ειδικά αν σκεφθεί ότι (κατά Lidell-Scott πάντα) απ’ το,παραπλήσιας ρίζας,ελληνικό κλάζω (=κράζω,φωνάζω,βοώ κ.λ.π.) παράγονται τα ομόσημα clash (=παταγώ),clang,clank (=κροτώ) της Αγγλικής*.

   Η ονομασία v.c. είναι λοιπόν ούτως ή άλλως ελληνική ή ελληνικής προέλευσης,αν προτιμάει κανείς.Μπορεί όμως άριστα και κάλλιστα να αποδοθεί στα ελληνικά (Για τα φαινόμενα των αλλαγών στο γραμματικό και σημασιολογικό σύστημα μιας γλώσσας καθώς και για τον γλωσσικό δανεισμό και

αντιδανεισμό βλέπε και Χ. Συμεωνίδη,Ιστορικοσυγκριτική γραμματική των Ινδοευρωπαϊκών Γλωσσών [Α.Γενική εισαγωγή],σελ. 97-112,εκδ. οίκος Αφων Κυριακίδη,Θεσσαλονίκη 1981).

  Το v.c. αποτελεί βασικά ένα οπτικό κατασκεύασμα,ένα θέαμα.Το θέαμα αυτό οργανώνεται,δομείται, εκτυλίσσεται και διαπλέκεται πέριξ ενός μουσικού ερεθίσματος.Θέαμα και μουσική (τραγούδι) είναι λοιπόν οι συνιστώσες του v.c.

  Στην ελληνική ως βασικό συνθετικό θεωμένων αντικειμένων ή όντων χρησιμοποιείται η √ οπ- (εκ της λ.  όψ,της οπ-ός: όψις,οφθαλμός,πρόσωπο) του ρ. οράω.Ο παρακείμενος όπωπα χρησιμοποιείται αποκλειστικά με την έννοια του θεωρώ,παρατηρώ,αντιλαμβάνομαι.Έτσι: κάτοπτος (=ορατός),κάτοπτρον,

μέτωπο,μετόπη, οπή,άνθρωπος και φυσικά τα προαναφερθέντα πρόσωπο,οφθαλμός,καθώς και όλα εκ των ανωτέρων παράγωγα (Βλέπε και Ιω. Σταματάκου,Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης).

  Ακόμα,η μουσική,επί της οποίας προσαρμόζεται κάποιο άσμα,καλείται μέλος,όπως επίσης και η ωδή ή ο τόνος κάποιου μουσικού οργάνου.Από εδώ και η λ. μελωδία.Στον πληθυντικό,τα μέλη:τα λυρικά άσματα,η λυρική ποίηση.Ο Πλάτων εθεωρούσε το μέλος συγκείμενο εκ του λόγου,της αρμονίας και του ρυθμού.

  Βέβαια,πολλά σημερινά ασμάτια θα μπορούσαν άνετα να χαρακτηριστούν ως υλακές (γαβγίσματα) αδεσπότων κυνών παρά ως αρμονικό μέλος,αλλά αυτό αποτελεί άλλη (θλιβερή) ιστορία.

  Εκ του μέλους λοιπόν και της √ οπ- μπορούμε να σχηματίσουμε το σύνθετο  μ ε λ ω π - ία,το οποίο αποδίδει σαφέστατα,ακριβώς και ελληνικότατα το νοηματικό πλαίσιο και την περιεχόμενη ουσία της ονομασίας video clip.Η παραγόμενη λ. τυγχάνει εύηχος,δυναμική,επακριβής,εκφραστική και παραπέμπουσα στη μελωδία,με την οποία καθίσταται συναφής.

  Όχι πολύ παλαιότερα είχε αναπτυχθεί μια (άτυπη) κίνηση απόδοσης στα ελληνικά ξένων λ.Χαρακτηρι-στικότερη επιτυχία υπήρξε το ταχυφαγείο ως αντικατάσταση του fast food,αν και το εναρμονισμένο στα ελληνικά φαστφουντάδικο αποτελεί θετικό δείγμα δύναμης αφομοίωσης και λειτουργικότητας της γλώσσας μας.

  Δεν ξέρω αν εκτρέπομαι προς την υπερβολή και την κατάχρηση αν πρότεινα να αναπτυσσόταν στις φιλόξενες στήλες του αγαπητού ΔΑΥΛΟΥ μια σχετική τεκμηριωμένη προτασιολογία ανάπλασης ξένων λ. και φρ.,ξενισμών και ορολογιών.Θα αποτελούσε μια τέτοια κίνηση κατάδειξη της αγωνιστικότητας (μερίδας έστω) του ελληνικού λαού,που εξακολουθεί να σκέφτεται,να φρονεί και να εκφράζεται με βάση τις πολιτιστικές συντεταγμένες του Έθνους μας. Και φυσικά απτή απόδειξη της ενάργειας και του μεγαλείου της εξαίρετης μητρίδας μας,της Ελληνικής γλώσσας.

----------------------------------------

 * Στο τ. 204 του ΔΑΥΛΟΥ φιλοξενήθηκαν κείμενα των Θ. Ηλιόπουλου και Κων. Καρμιράντζου που αναφερόντουσαν στις ελληνικές ρίζες της Αγγλικής.Με ανάλογη θεματολογία και γενικότερα με τα κτυπήματα κατά της Ελληνικής έχουν δημοσιευθεί επίσης πλήθος εργασιών και επιστολών.

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος

δημοσιευμένο σε: ΔΑΥΛΟΣ,τ. 219 (3/2000),σελ. 13945-50